وقتی صحبت از سینمای کوتاه و مشخصاً «فیلم 100» می‌شود، یکی از شاخص‌هایی که پارامترهایی که تقریبا همه افراد درباره اهمیت آن اشتراک‌نظر دارند «ایده»‌ است. در این عرصه ایده ناب حرف اول را می‌زند.

در میان سینماگران شاخص سینمای ایران، محمدعلی باشه‌آهنگر همواره به‌واسطه ایده‌های متفاوتی که برای فیلمسازی درباره سوژه‌های به‌ظاهر کلیشه‌ای استفاده می‌کند مورد تحسین قرار گرفته است. فیلم‌ساز خاطره‌سازی که آثار ماندگاری همچون «فرزند خاک» و «ملکه» را در کارنامه خود دارد و همین امسال در جشنواره چهل‌ویکم فیلم فجر توانست با فیلم «سینما متروپل» سیمرغ‌های بلورین متعددی را شکار کند. باشه‌آهنگر هرچند کمتر اهل گفتگو است اما این‌بار با دغدغه نسبت به سینمای کوتاه به پرسش‌های «صدبرگ»، نشریه روزانه سیزدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم 100، پاسخ گفت.

* از اینجا شروع کنیم که به‌عنوان یک فیلمساز حرفه‌ای چه نگاهی نسبت به فیلم‌های 100 ثانیه‌ای دارید؟
واقعا ساخت فیلم در 100 ثانیه بسیار سخت است و احساس می‌کنم من خودم چنین تخصصی را ندارم! فیلم 100 ثانیه‌ای ساختن اصلا کار ساده‌ای نیست. 100 ثانیه تقریبا می‌شود یک دقیقه و نیم و با احتساب تایم تیتراژ واقعا دشوار است که بخواهید به یک موضوع بپردازید. حتی فرصت کافی برای طرح موضوع هم در اختیار ندارید. کسانی که در این عرصه کار می‌کنند باید جزو نابغه‌ها باشند تا بتوانند در 100 ثانیه یک ایده، یک مفهوم، یک حس و یا یک طرح را به‌طور کامل و درست به تصویر درآورد و به مخاطب انتقال دهد. کسی که موفق به این کار شود و بتواند چنین اثری خلق کند، قطع به یقین می‌تواند در این عرصه تمرین و ممارست بیشتری داشته باشد و وارد عرصه‌های کمی سخت‌تر و مهمتر و حرفه‌ای‌تر فیلمسازی شود.

* به‌ عنوان فیلم‌سازی که تا کنون فیلم‌های بلند متعدد ساخته‌اید و حتی سریال‌سازی را هم تجربه کرده‌اید، هیچ‌گاه وسوسه نشده‌اید یک فیلم 100 ثانیه‌ای بسازید؟
اولین فیلمی که من در دوران دانشجویی در دانشکده‌مان کارگردانی کردم، 60 ثانیه بود.

* با تعبیری که داشتید، ساخت چنین فیلمی از ساخت فیلم 100 ثانیه‌ای هم احتمالا سخت‌تر بوده است!
واقعیت این است که ما آن زمان اجبار داشتیم! ما به اندازه دو دقیقه نگاتیو 16 میلی‌متری در اختیار داشتیم و باید از دل آن یک دقیقه فیلم مفید تحویل می‌دادیم. خاطرم هست آن زمان یک فیلم درباره بیماری سل ساختم. فیلم بعدی که باید می‌ساختیم، باید 5 دقیقه زمان می‌داشت. هم فیلم یک دقیقه‌ای و هم فیلم 5 دقیقه‌ای ما هم صامت بود و صدا نداشت. بعد از آن بود که سراغ ساخت یک فیلم 20 دقیقه‌ای رفتیم که هم صدا داشت و هم می‌توانستیم از موسیقی در روایت آن استفاده کنیم.

* با این تجربه‌هایی که داشته‌اید، اگر فرد مستعدی را ببینید که بخواهد در این حوزه ورود کند و فیلم بسیار کوتاهی در حد 100 ثانیه بسازد، خودتان به‌عنوان یک سینماگر باسابقه از او حمایت می‌کنید؟ سرمایه‌گذاری روی اثرش را می‌پذیرید؟
من هر مشاوره‌ای که به ذهنم برسد، حتما به چنین فردی می‌دهم. برای آنکه می‌دانم باعث می‌شود یک فرد ایده‌پردازی کند. عرصه فیلم‌سازی کوتاه، عرصه ایده‌های ناب است. اینکه شما یک تکنسین باشید و بخواهید چهارتا پلان را به یکدیگر بچسبانید، جایی در این عرصه ندارید. در اینجا ایده ناب است که می‌تواند در یک زمان کوتاه مخاطب را به شگفتی وادارد. به همین دلیل هم فیلمسازی در این عرصه بسیار مشکل و دشوار است و می‌تواند تمرین بسیار خوبی برای ایده‌پردازی در سینما باشد.

* فکر نمی‌کنید در سال‌های اخیر در سینمای ایران به لحاظ تکنیک پیشرفت خوبی داشته‌ایم و مشکل اصلی همین نبود ایده‌های تأثیرگذار است؟
بله. در سینمای امروز دنیا هم باید شما ایده نابی داشته باشید. مهم ایده‌ای است که باید بتوانید با اجرایی که نمی‌توان آن را در تلویزیون ارائه کرد، در سینما به تصویر درآورید. قصه تکان‌دهنده و باشکوه است که می‌تواند همچنان عرصه سینما را از عرصه باقی رسانه‌ها جدا نگه دارد.

* به نظر شما می‌توان در جریان تولید و عرصه فیلم‌های 100 ثانیه‌ای انتظار کشف استعدادهای سینمایی جدید را داشت؟
قطع به یقین همین‌طور است. اصلا بسیاری از افراد از همین عرصه کار خود را آغاز می‌کنند. البته که امروز فیلمسازی به لحاظ امکاناتی که حتی در اندازه تلفن‌های همراه در اختیار جوانان قرار گرفته، بسیار ساده شده است. در زمان ما برای فیلمسازی حتما نیاز به دوربین 16 میلی‌متری بود و همین دوربین و کار کردن با آن نیاز به امکانات جانبی مانند سیستم نور و صدا و صحنه‌پردازی داشت. فراهم آوردن این عوامل بسیار دشوار بود. بعد از آن هم حتما نگاتیو شما باید به لابراتوار می‌رفت و شسته می‌شد و آنجا به پوزتیو می‌رسیدید. تازه پوزتیو را می‌توانستید به مرحله تدوین ببرید. همه این مراحل بسیار سخت بود اما امروز هر کس می‌تواند ایده‌ای که به ذهن‌ش می‌رسد را در منزل شخصی‌اش با گوشی‌هایی که در اختیار اکثر جوانان قرار دارد به تصویر درآورد. از این سمت فیلمسازی بسیار ساده شده است و از سوی دیگر برخی ایده‌ها صورت روزنامه‌ای پیدا کرده است. هجوم شبکه‌های اجتماعی که فرصت فکر کردن عمیق را از بسیاری از ما گرفته در این شرایط تأثیرگذار بوده است.

* پرداختن به ایده‌های ناب دفاع مقدسی از ویژگی‌های مهم کارنامه شماست. در فیلم‌های 100 ثانیه‌ای چقدر می‌توان سراغ این ایده‌های ناب درباره دفاع مقدس رفت؟
حتما افراد باید نسبت به این حوزه شناخت داشته باشند. در هر پدیده‌ای اگر شناخت وجود نداشته باشد، امکان ارائه ایده نو وجود ندارد. مانند این است که شما شاعر بسیار خوبی باشید و قالب‌های کهن شعر را هم به خوبی بدانید اما وقتی وارد عرصه شعر نو می‌شوید، با علم نسبت به همان قالب‌های کهن می‌توان شعر نو سرود و عرضه کرد. اگر کسی این فضای شعری و ادبی را نشناخته باشد و مستقیم بخواهد سراغ شعر نو برود، شانس موفقیت‌ش به نسبت گروه اول بسیار کمتر است. در مورد دفاع مقدس و اساسا جنگ که همزمان با هبوط انسان متولد شده است هم نیاز به شناخت داریم. اگر شناخت کافی وجود داشته باشد. به‌خصوص درباره جنگ هشت ساله خودمان، قطعا می‌توان به ایده‌ها نو و انسان‌دوستانه هم رسید.